Nieuwsgierigheid is de drijvende kracht | een interview met Ellen Schindler
Ellen Schindler vormt met Jeroen de Willigen en Eric van Keulen de directie van De Zwarte Hond. Het ontwerpbureau voor stedenbouw, architectuur en strategie kenmerkt zich onder andere door een brede maatschappelijke betrokkenheid. Deze komt op veel manieren tot uiting. Niet alleen in de gebouwen die De Zwarte Hond ontwerpt, maar ook bijvoorbeeld door de wijze waarop zij bewoners betrekt bij de ontwikkeling van de stedelijke (Rotterdamse) omgeving.
Park Paviljoen De Hoge Veluwe in Otterloo
Jacky van Dams zinsnede ‘geen woorden maar daden’ lijkt op Schindlers lijf geschreven te zijn. Gezeten in het Rotterdamse kantoor op de Westblaak straalt zij daadkracht, doorzettingsvermogen en betrokkenheid uit. Kortom: alle ingrediënten die nodig zijn om processen in gang te zetten en een verschil te maken. Gecombineerd met een passie voor cultuur – Schindler is raadslid bij de Raad voor Cultuur – beschouwt zij architectuur en stedenbouw vanuit een breed perspectief.
Cultuur is wat ons bindt
“Als Raad voor Cultuur hebben we cultuur omschreven als ‘de zuurstof van de samenleving, zonder kunst en erfgoed verstikt zij’. Die definitie heeft voor mij veel waarde. Cultuur is een verbinder. Wanneer cultuur ontbreekt – zoals we in de coronatijd merkten – dan valt een fundament onder onze samenleving weg”, zegt Schindler. De vraag is echter: hoe veelomvattend is cultuur? “Onder cultuur valt volgens de raad kunst, erfgoed, media en ontwerp. Maar belangrijker: cultuur is van en voor iedereen! Cultuur is dus heel breed en architectuur is daar een onderdeel van.” Zelfs al heeft architectuur een commerciële exponent? “Zeker. In opdracht werken en tegen een financiële vergoeding betekent niet dat het predicaat cultuur niet meer van toepassing is. Cultuur gaat namelijk over wat ons aan elkaar bindt, wat ons kaders geeft, wat ons helpt om maatschappelijke context en sociale kaders te begrijpen. Het is ons collectieve narratief. Bovendien helpt het mensen om zich te verhouden tot de samenleving waarin we leven. We beleven cultuur allen op onze eigen manier en juist dat maakt het zo boeiend.”
Aandacht voor de essentie
Architectuur draagt al die facetten in zich. “Met een stedenbouwkundig ontwerp geven we vorm aan de stad. We beïnvloeden daarmee hoe we met elkaar samenleven, waar de grenzen lopen van de openbare ruimte, en waar en hoe het private domein begint.” Maar een stedenbouwkundig weefsel is voor veel mensen abstract, ze kunnen moeilijk aanwijzen wat ze er goed of slecht aan vinden. Gebouwen zijn een verdieping en resultante van het stedenbouwkundig ontwerp in één, en daardoor ook concreet. Schindler: “Hier kunnen mensen zich directer toe verhouden, het is tastbaarder en ze hebben er eerder een mening over.” Daardoor kan een architect ook negatieve kritiek ten deel vallen. “Maar je hoeft als architect toch ook niet uitsluitend bejubeld te worden?”, meent Schindler. “Juist het debat houdt ons scherp en zorgt dat de aandacht naar de essentie gaat: samenwerking, verdieping en verbinding.”
Park Paviljoen De Hoge Veluwe in Otterloo
Het Park Paviljoen in Het Nationale Park De Hoge Veluwe is daar een goed voorbeeld van. Op een vanzelfsprekende wijze legt het paviljoen het verband tussen natuur, kunst en architectuur. Ook Theater Zuidplein herbergt die verbinding. Het theater is zoveel meer dan een podium voor de kunst, het is een ontmoetingsplek en draagt met trots haar bijnaam ‘De huiskamer van Zuid’. Schindler: “Een publiek gebouw moet uitnodigend zijn, je moet er graag willen zijn en naar toe willen gaan. Daarom is het zo belangrijk om met opdrachtgevers, gebruikers en omwonenden al inhet voortraject ‘om een gebouw heen te draaien’. In de voorfase tast je met elkaar ambities, kansen en risico’s af.” Een nieuw gebouw kan van betekenis zijn voor zijn omgeving. Door met elkaar te blijven kijken wat een gebouw toevoegt aan zijn omgeving en zijn gebruikers, en hoe het zich verweeft met het omliggende gebied, bereik je namelijk veel eerder het moment dat een ontwerp door mensen wordt omarmd en begrepen. “Niet als Fremdkörper, maar als een natuurlijk element in zijn omgeving.”
De grenzen verleggen
“Een goede architect bevraagt daarnaast zichzelf doorlopend. Je moet je grenzen willen verleggen en je kennis uitbreiden. Nieuwsgierigheid is volgens mij de drijvende kracht, de motor achter een zoektocht naar vernieuwende oplossingen. Je moet daar elke dag mee bezig willen zijn, niet zozeer om iets te maken dat nieuw of vernieuwend is, maar om projecten te kunnen ontwerpen die urgent zijn, die hun eigen raison d’être beantwoorden. Voor deze vanzelfsprekende gebouwen en steden heb je een heel groot repertoire aan oplossingen nodig.” Dat loopt volgens Schindler als een rode draad door alle processen. “Door met elkaar te zoeken naar die oplossingen, kun je veel meer bereiken voor stad en architectuur. Enige verontwaardiging als intrinsieke motivatie is daarbij niet slecht. Verontwaardiging is een krachtige emotie die soms broodnodig is om veranderingen in gang te zetten en sterke allianties te smeden. Je samen ergens boos over maken geeft soms de juiste energie om te willen knokken voor een betere samenleving en betere kwaliteit, zelfs al wordt een architect met regelmaat gehinderd door stroperige processen, arbeidskrachttekorten en stijgende kosten.”
Houden van de stad
In november 2022 kwam het boek ‘Metro 010’ uit, een door Schindler geïnitieerde graphic novel over de geschiedenis van de stad Rotterdam. “Elk van de twaalf hoofdstukken laat momenten in de geschiedenis van de stad zien die van significante invloed zijn geweest op hoe de stad, en daarmee haar inwoners, zich door de tijd heeft ontwikkeld. Het idee voor het boek ontstond enerzijds vanuit de vraag: hoe kunnen we als bureau beter met elkaar het verhaal van de stad vertellen? En: hoe kunnen we het gesprek aangaan met de jonge mensenover hun stad?” Dat gebeurde toen Schindler zag dat de actieradius van haar twee jonge tieners, die naar de middelbare school gingen, groter werd. Dat riep vragen op: hoe goed kennen zij de stad eigenlijk? Hoe goed kennen ze de geschiedenis van hun stad? Hebben zij het gevoel dat ze onderdeel zijn van de stad? Of dat ze verschil kunnen maken? “Ik zou graag zien dat jongeren zich er meer bewust van zijn dat zij een stem hebben en veranderingen in gang kunnen zetten.” Met dat idee benaderde zij de gemeente, sponsoren, Abdelkader Benali, drie historici, Rotterdamse kunstinstellingen, achttien striptekenaars, twee fotografen en vier dichters. Inmiddels werken ruim veertig mensen mee aan ’Metro 010’, sinds kort ondergebracht in de stichting Ken Je Stad, Maak Je Stad. Het boek wordt begin 2023 gratis uitgereikt aan alle circa 9.000 brugklassers in de Maasstad. “Jeroen (de Willigen) zei ooit tegen me: ‘Als je de stad leert kennen ga je ervan houden, en waar je van houdt daar zorg je voor.’ Dát wil ik bereiken.”
Betere architectuur door participatie
Is Schindler door het boek anders naar de stad gaan kijken? “Ik merk dat ik me er nog meer dan ooit bewust van ben hoe verschillend mensen zijn en dat iedereen de stad anders gebruikt. Het is een complex mechanisme dat doorlopend transformeert en waarbij we constant moeten nadenken over hoe we nieuwe vormen van mobiliteit, wonen, werken en groen een plaats geven.” Maar ook de sociale aspecten zijn van groot belang. “De afstand tussen de mensen die de stad ontwerpen en organiseren versus de mensen die er wonen is nog steeds te groot. Belangrijke taken voor ontwerpers zijn het gesprek op gang houden met de bewoners van de stad, hen handvatten bieden om actief te participeren in ontwerpprocessen en hun stem horen. Daar is niet alleen de samenleving zelf bij gebaat, zo ontstaat ook een betere stad.”
Benieuwd naar meer?
Architectenweb ging in gesprek met Ellen Schindler over het verder ontwikkelen van een architectenbureau.
“Het debat houdt ons scherp en zorgt dat de aandacht naar de essentie gaat: samenwerking, verdieping en verbinding.”
Colofon
Dit artikel werd gepubliceerd in deel twee van het boek 'De verbindende kracht van aluminium' (2023). Het boek viert de samenwerking in de bouwkolom. In interviews en trendartikelen geven onder meer architecten hun visie op de bouw, het bouwproces en de veranderingen die de bouw te wachten staan. Daarnaast is er onder meer aandacht voor hoogbouw, transformatie en herwaardering van erfgoed.
Tekst: Katja van Roosmalen, MKB Journalist
Fotografie: Jan Willem Schouten
